Stotinu vrata Tebe i avenije Luksora
Veliki grad Teba, vekovno sedište faraona, u svetu poznat po grčkom određenju kao „Teba sa stotinu vrata“, doživeo je zlu sudbinu osamdesetih godina pre nove ere. Grad su uništili Ptolomeji, nastojeći da uguše nacionalna osećanja stanovništva, podstičući time otpor prema svojoj vlasti i tadašnjoj prestonici Aleksandriji. Za vreme rimske vladavine teba je bila u ruševinama, na čijim temeljima su, najpre Kopti – hrišćani gradili crkve, da bi, vekovima kasnije, na tim prostorima nikle džamije. Jedna od njih, Avi el- Nadad, ostala je u srcu hrama do današnjeg dana. Deo kanala Nila razdvojio je stari grad Luksor i malo selo Karnak na severu.
U Luksoru, gradu turizma, u kome se uočljivo prepliću staro i novo, moderne ulice na obali, sa svojim živopisnim delom grada koji bliže prošlosti, sa prebogatim bazarom do koga stižete fijakerom, mnogobrojne turiste dočekuje hram nazvan „Južni hram Amona“. Izgradio ga je Amenofis III, proširio Tutmes III, a završio Ramzes II. Hram je dograđivan vekovima, sa posebnostima ugrađenim u jedinstvenu celinu sa drugom po veličini hipostilnom dvoranom i kolonadama stubova postavljenih iza dvorišta hrama.
Na ulazu hrama – impozantan prizor. Sa jedne i druge strane su dve kolosalne statue faraona Ramzesa II i Tutmesa III, u sedećem položaju, visoke 14 metara (prema nekim izvorima obe pripadaju Ramzesu II). Ispred njih su bila dva obeliska (ostao je samo jedan).
Najvažniji delovi hrama su: avenija sfingi, sa ljudskim likom (njihov izgled su humanizovali vladari 30. dinastije), gotovo potpuno uništen zid i kapija Nektombo, veliki pilon Ramzesa II sa kolosima i obeliscima, veliko dvorište sa trostrukim svetilištem Tutmesa III. Slede dupli red stubova u obliku pupoljaka papirusa, ogromna statua boga Ozirisa, statue Ramzesa II i Nefertari, pilon Amenofisa III… Na dekorisanim zidovima su mnogobrojne religijske scene. Nadovezuju se velike kolonade stubova, sa tri bočne crkve, 52 x 16 metara, sa 14 stubova, verovatno ostaci početnog dela velike hipostilne dvorane, sa zidovima koje su ukrasili Tutankamon i Horembeh. Nakon drugog velikog dvorišta sa duplim nizom „cvetnih“ stubova i nizom stubova u obliku papirusa je hipostolna dvorana sa 32 stuba sličnog izgleda. Slede četvorougaona dvorana za prinošenje darova i kapela rođenja Amenofisa III, svetilište koje je dogradio i Aleksandar Veliki, vestibul (predvorje, trem i ulaz u kuću), sa scenama Amenofisa koga Horus i Aten predstavljaju bogu Amon Ra.
Na mestu najstarijeg svetilišta u hramu, Aleksandar Veliki sagradio je granitno svetilište, a slike Amenofisa III u predvorju prekrivene su malterom i zamenjene scenama iz ratnih pohoda Rimljana.
Tri kilometara severno od Luksora je područje Karnak, podeljeno u tri posebne zone. Najveća, u središtu, obuhvata oko tri hektara, i najbolje je očuvana, zahvaljujući neprestanim restauracijama. Okružena je zidom građenim ciglama od blata, trapezoidnog oblika, sa osam ulaza. Hram je posvećen vrhovnom bogu Amon Ra. Svetilište Monti, kvadratnog oblika, je površine oko 2,5 hektara. Ostalo je samo nekoliko ruševina i jedna lepo očuvana ulazna vrata (portal). oko 300 metara dalje je zona Mut, trapezoidnog oblika, ograđena zidom koji okružuje površinu od oko 9,5 hektara, koja je delimično istražena.
Ukras Karnaka su ostaci sfingi sa ovnujskim glavama (simbol boga Amona, zaštitnika faraona). One u pravilnom nizu okružuju deo jedne od tri avenije, koje su vodile ka hramu Karnak, odnosno ka Luksoru, povezujući ih avenijom sfingi sa ljudskim likom. U unutrašnjosti su kolosalne statue, visoke 15 metara – Pinđema – visokog sveštenika i faraona 21. dinastije, poznatog kao „Tinita“. Nadovezuje se visoko dvorište hrama Ramzesa III, okruženo sa tri strane Ozirisovim pilarima (faraon je prikazan u svečanoj odeći).
Hipostilnu dvoranu poznavaoci svrstavaju u najlepše primere egipatske arhitekture. Čine je 134 stuba, visoka 23 metra, sa otvorenim papirusovim kapitelima, čiji je krug obima oko 15 metara. Gradnju centralne galerije započeo je 1375. godine p.n.e. Amenfis III. Jednostavne kolonade postavljene su u pravcu svetilišta Amona i razlikuju se (visinom) od onih sa strane. To je omogućilo dodavanje „klaustera“ (hodnika sa svodovima oko dvorišta manastira), koji sa širokim šupljikavim otvorima u kamenom zidu dočaravaju nestvarnu igru svetlosti i senki.
Veličanstvena avenija sfingi (36 na zapadnoj i 34 na istočnoj strani) pruža se od hrama u Karnaku ka hramu u Luksoru, kojom je bog Amon drugog dana poplave odlazio u petnaestodnevnu posetu svojoj ženi Nut. Svaka statua bila je u obliku lavljeg tela i faraonove glave, a ispred su bile cevi od gline iz kojih je tekla voda.