Aleksandrija – biblioteka za sva vremena
Veliki muzej čiji je osnivač grčki filozof Demetrius Falerus, je vremenom prevazišao svoje antičke uzore i prerastao u istraživački institut, kasnije univerzitet, u čijem su se okrilju našle laboratorije, opservatorija, kabineti, zoološki vrt i nadaleko čuvena Aleksandrijska biblioteka. O njoj su brinuli sveštenik i osoblje plaćeno iz kraljeve kase. Pomoćna biblioteka – „ćerka“ osnovana je kasnije u hramu Sarapis. U prestonicu sveta dolazili su istraživači i naučnici svetskog glasa, društvenih, još više egzaktnih naučnih disciplina, posebno astronomije, matematike, mehanike, medicine… Na osnovu posmatranja rasporeda zvezda i merenja sunčeve senke u Aleksandriji i najjužnijem Asuanu, otkriveno je da je zemlja okrugla i izračunat njen obim sa za ono vreme zanemarljivim odstupanjem od osamdeset kilometara. Iz te kuće nauke stizali su i proračuni za svetionik Faros.
Izvor znanja bile su i knjige koje su pristizale iz celog sveta. Do njih se, između ostalog, dolazilo i obavezom posada svih brodova koje pristaju u Aleksandrijsku luku da ih daju na „kopiranje“ (prepisivanje) prevodilačkoj radionici, da bi jedan primerak ostao u matičnoj biblioteci. Broj knjiga je stalno rastao, da bi u prvom veku pre nove ere dosegao impresivnu brojku od oko 550.000 rukopisa, sa veoma preciznom katalogizacijom. Između mnoštva zapisa i dela, tada je prvi put sa hbrejskog na grčki jezik preveden Stari zavet. U bilbioteci je bilo smešteno naučno i literarno blago Grka i istočnih naroda i ona je izrasla u centar kritičkog proučavanja naučne i umetničke literature.
U međuvremenu, biblioteka je gorela i obnavljana (prvi put 48. godine pre nove ere, tokom građanskog rata koji je vođen za vreme vladavine rimskog imperatora Julija Cezara). U vekovima koji slede biblioteka je nestala: nakon donošenja edikta imperatora Teodosija o prekidu veza sa paganastvom (mnogoboštvom) patrijarh Teofil je 391. godine predvodio masu u rušilačkom pohodu na biblioteku
Poslednje decenije, na perlazu između dva milenijuma, Egipat je sagradio novo reprezentativno zdanje, uz pomoć UNESCO- a, arapskih i drugih zemalja i zajedničku želju poslanika kulture da se biblioteci vrati nekadašnji sjaj i da postane prava mediteranska i svetska riznica znanja i knjiga.
Današnju biblioteku podignutu na starom mestu, na samoj obali, u srcu grada, dnevno poseti oko 1500 ljudi. To je moderno zdanje, impozantna građevina od stakla, mermera i granita. Građena je u znaku simbola života : kosi krov s prelepim pogledom na Sredozemno more (simbol neba), veštačko jezero (vode) i ogroman disk (sunca), sa spomenikom Aleksandru Velikom u sredini. Raspolaže ogromnim tiražima izdanja svih vrsta, uz savremenu kompjutersku evidenciju, sa posebnim odeljcima iz pojedinih zemalja darodavaca (kapacitet je oko osam miliona knjiga). U njenim odajama smešteno je više muzeja, između ostalog i Muzej starina, a u riznicama je i kolekcija naših vrednih knjiga, među kojima je i Miroslavljevo jevanđelje, dar naše zemlje ovoj prestižnoj ustanovi. Poklon je uručen oktobra 2002. godine prilikom svečanog otvaranja novog zdanja.
Projekat biblioteke – delo švedsko-austrijskog para, o čijem statusu je donet i poseban zakon, obiluje simbolikom. Najpre kružnica koja se propinje ka moru, delimično uronjena u zemlju, „iz ptičje perspektive“ asocira na sliku sunca, koje se na egipatskim hijeroglifima pokazuje kao jednostavan disk. Nagnuti krov dovodi svetlo u unutrašnjost, s prekrasnim pogledom na more. Četiri od jedanaest spratova su ispod nivoa zemlje. Gornji deo izranja iz zemlje u obliku cilindra, kao mlad mesec koji prerasta u pun mesec (simbolika povratka stare Aleksandrijske biblioteke). Trouglasti oblici (male piramide) na krovu, onemogućavaju direktan prodor svetlosti u zgradu. Tehnička „kičma“ opslužuje različite platform, a svaki nivo omogućava pristup različitim magacinima, uz mogućnost dodavanja i širenja novih platormi. Prostor je klimatizovan. Uzdignuti prolaz povezuje biblioteku sa zgradom Univerziteta. Jednostavan čvrst zid, 35 metara iznad i 16 ispod zemlje, uvija se oko cilindra i štiti ga od vetra i peska. Granitni zid je prekriven kaligrafijom svih poznatih alfabeta, muzičkih i drugih simbola, uključujući i praistorijska pisma iz celog sveta.